Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) đã tăng lãi suất lên mức cao nhất trong 30 năm qua, nhưng đồng yên lại tiếp tục giảm xuống mức thấp kỷ lục. Kết quả này hoàn toàn ngược với những gì Nhật Bản mong muốn.
Hiện tại, khi chính phủ Nhật phát tín hiệu có thể sẽ can thiệp vào thị trường ngoại hối, sự lo lắng chỉ càng gia tăng thêm.
Nhật Bản cảnh báo sẽ “hành động phù hợp” khi đồng yên giảm giá
Vào thứ Hai, ông Atsushi Mimura, thứ trưởng tài chính phụ trách các vấn đề quốc tế của Nhật Bản, đồng thời là nhà ngoại giao tiền tệ hàng đầu nước này, đã cảnh báo rằng những biến động tỷ giá gần đây là “một chiều và rất mạnh.” Ông cho biết chính quyền sẽ sẵn sàng thực hiện “các biện pháp phù hợp” nếu tỷ giá biến động quá mức – một tín hiệu rõ ràng cho thấy việc can thiệp vào thị trường tiền tệ đang được cân nhắc. Bộ trưởng Tài chính Satsuki Katayama cũng có phát biểu tương tự hồi cuối tuần trước, khẳng định Tokyo sẽ hành động phù hợp khi thấy những biến động tiền tệ “quá mức hoặc mang tính đầu cơ”.
SponsoredNhững lời cảnh báo trên được đưa ra trong bối cảnh đồng yên đang rơi tự do xuống mức thấp lịch sử. Đầu tuần này, tỷ giá USD/JPY đã tăng lên 157.67 yên đổi 1 USD. Đồng euro cũng đạt mức 184.90 yên, còn franc Thụy Sĩ chạm tới 198.08 yên – đều là những mức thấp kỷ lục đối với đồng yên. Nhiều chuyên gia dự đoán chính quyền Nhật Bản sẽ ra tay nếu tỷ giá USD/JPY tiến sát mốc 160 yên. Hè năm ngoái, BOJ đã bán vào khoảng 100 tỷ USD để hỗ trợ cho đồng yên ở những mức tỷ giá tương tự.
Tại sao đồng yen vẫn suy yếu dù lãi suất tăng?
Theo thông thường, việc tăng lãi suất sẽ khiến một đồng tiền mạnh lên. Lãi suất cao hơn thu hút vốn ngoại tìm kiếm lợi nhuận tốt hơn. Vào ngày 19/12, BOJ đã tăng lãi suất cơ bản thêm 0.25 điểm phần trăm lên 0.75%, mức cao nhất kể từ năm 1995.
Nhưng điều bất ngờ là đồng yên lại tiếp tục giảm giá. Có nhiều yếu tố lý giải nghịch lý này.
Thứ nhất, thị trường đã dự đoán hoàn toàn lần tăng lãi suất này từ trước. Trên thị trường hoán đổi qua đêm, khả năng BOJ tăng lãi suất đã được tính là gần 100%. Điều này dẫn đến kịch bản “mua theo tin đồn và bán sau khi có tin thật”. Các nhà đầu tư đã mua yên trước đó để chờ tăng lãi suất thì nay bán ra chốt lời, càng làm giá yên giảm mạnh thêm.
Thứ hai, lãi suất thực tế ở Nhật Bản vẫn ở mức rất thấp. Dù lãi suất danh nghĩa lên tới 0.75%, nhưng lạm phát lại ở mức 2.9%. Như vậy, lãi suất thực tế (lãi suất danh nghĩa trừ lạm phát) là khoảng -2.15%. Trong khi đó tại Mỹ, lãi suất thực đạt khoảng +1.44% (lãi suất 4.14% và lạm phát 2.7%). Khoảng cách giữa lãi suất thực tế của Mỹ và Nhật hiện trên 3.5 điểm phần trăm.
Khoảng cách này đã khiến giao dịch “carry trade” bằng yên sôi động trở lại. Nhờ vay yên với lãi suất thấp và đổi sang đầu tư vào USD hay các tài sản cũng có lãi cao hơn, giới đầu tư đang hưởng lợi từ chênh lệch tỷ suất sinh lời. Khi mức chênh lệch lãi suất thực vẫn nghiêng về phía USD, các nhà đầu tư tiếp tục bán đồng yên để mua đồng USD.
Thứ ba, buổi họp báo của Thống đốc BOJ Kazuo Ueda cũng khiến thị trường thất vọng. Phát biểu ngày 19/12, ông Ueda không đưa ra lộ trình cụ thể cho lần tăng lãi suất tiếp theo, nhấn mạnh rằng “không có kế hoạch định sẵn cho việc tăng tiếp” và thừa nhận rằng ước tính lãi suất trung tính còn “rất khó xác định chính xác”. Ông cũng cho rằng việc lãi suất lên mức cao nhất 30 năm “không mang ý nghĩa gì đặc biệt”. Thị trường cho rằng BOJ chưa vội tăng lãi suất tiếp, và sự bán tháo đồng yên trở nên mạnh hơn.
Sponsored SponsoredKhó khăn cơ cấu của Nhật Bản
Ông Robin Brooks, chuyên gia cao cấp tại Viện Brookings, cho rằng vấn đề nằm ở nguồn gốc sâu xa hơn. “Lãi suất dài hạn của Nhật Bản đang thấp quá mức trong khi nợ công lại khổng lồ”, ông nhận định. “Chừng nào điều này còn tiếp diễn, đồng yên sẽ còn tiếp tục bị mất giá.”
Nợ chính phủ Nhật hiện ở mức 240% GDP, nhưng lợi suất trái phiếu 30 năm lại gần như bằng với của Đức – một đất nước có nợ thấp hơn nhiều. Điều này rất bất thường. BOJ đã duy trì lãi suất thấp bằng cách liên tục gom mua trái phiếu chính phủ với khối lượng lớn.
“Nếu không có sự can thiệp này, lợi suất trái phiếu dài hạn của Nhật sẽ phải ở mức cao hơn nhiều, và khi đó nền kinh tế sẽ đối diện nguy cơ khủng hoảng nợ,” ông Brooks phân tích. “Tiếc là, với mức nợ khổng lồ như hiện nay, Nhật chỉ có thể lựa chọn hoặc là khủng hoảng nợ, hoặc là đồng tiền mất giá.”
Ông Brooks cũng nhấn mạnh rằng, nếu tính theo tỷ giá thực tế có hiệu lực, đồng yên hiện yếu ngang với đồng lira của Thổ Nhĩ Kỳ – vốn là một trong các đồng tiền yếu nhất thế giới.
Một yếu tố gây áp lực khác là Thủ tướng Sanae Takaichi đã theo đuổi chính sách tài khóa mở rộng mạnh mẽ kể từ khi nhậm chức vào tháng 10. Đây là gói kích thích kinh tế lớn nhất của Nhật từ sau đại dịch COVID-19. Khi nợ công đã lên tới 240% GDP, thị trường lo ngại rằng chính sách này có thể làm suy yếu nỗ lực ổn định đồng yên của BOJ.
SponsoredTác động thị trường: Giảm áp lực ngắn hạn, bất ổn ngày càng tăng
Mặc dù BOJ đã nâng lãi suất, đồng yên vẫn yếu đi, điều này tạm thời giúp các thị trường tài sản toàn cầu dễ thở hơn.
Về lý thuyết, tăng lãi suất lẽ ra phải khiến đồng yên mạnh lên và làm cho các hoạt động carry trade phải đảo chiều. Khi các nhà đầu tư gấp rút trả lại các khoản vay bằng yên, họ sẽ phải bán bớt tài sản toàn cầu, làm giảm tính thanh khoản và kéo giá các tài sản rủi ro như cổ phiếu, tiền mã hoá đi xuống.
Nhưng thực tế đang diễn biến ngược lại. Đồng yên càng yếu, giao dịch carry trade càng sôi động chứ không bị đảo chiều.
Thị trường chứng khoán Nhật nhờ vậy mà hưởng lợi lớn. Chỉ số Nikkei đã tăng 1.5% trong ngày thứ Hai khi đồng yên yếu làm lợi nhuận của các doanh nghiệp xuất khẩu như Toyota tăng mạnh nhờ doanh thu ngoại tệ đổi sang yên. Cổ phiếu ngân hàng Nhật cũng tăng 40% từ đầu năm đến nay nhờ kỳ vọng lãi suất cao đem lại lợi nhuận tốt cho ngành này.
Các tài sản trú ẩn an toàn cũng tăng trưởng tốt. Giá bạc đã đạt đỉnh mới ở mức 67.48 USD/ounce, tăng 134% từ đầu năm. Vàng vẫn duy trì ở mức cao là 4,362 USD/ounce.
Tuy nhiên, trạng thái “dễ chịu” này khá mong manh. Đây chỉ là sự “bình lặng nhiều bất ổn” do BOJ chưa có định hướng chính sách rõ ràng. Nếu chính phủ Nhật bất ngờ can thiệp vào thị trường ngoại hối, hoặc BOJ tăng lãi suất nhanh hơn dự kiến, đồng yên sẽ mạnh lên đột ngột. Khi đó, carry trade toàn cầu sẽ phải tháo chạy nhanh chóng và rất có thể sẽ kéo các tài sản rủi ro lao dốc theo.
Sponsored SponsoredBài học vẫn còn mới. Vào tháng 08/2024, khi BOJ tăng lãi suất mà không báo trước rõ ràng, chỉ số Nikkei đã giảm tới 12% chỉ trong một ngày, và Bitcoin cũng giảm theo. Bitcoin đã giảm từ 20-31% sau mỗi lần BOJ tăng lãi suất trong ba lần gần nhất.
Triển vọng: 160 yên là mức giới hạn quan trọng
Trong ngắn hạn, thị trường kỳ vọng tỷ giá đô la-yên sẽ kết thúc năm ở mức khoảng 155 yên, với giao dịch ít sôi động trong kỳ nghỉ Giáng sinh khiến biến động giảm xuống.
Tuy nhiên, nếu cặp tỷ giá này vượt mốc 158 yên, có khả năng sẽ kiểm tra lại đỉnh của năm nay là 158.88 yên, sau đó hướng đến đỉnh năm trước là 161.96 yên. Khi tỷ giá tiến gần mức 160 yên, khả năng Nhật Bản can thiệp sẽ tăng mạnh.
Dự báo về lần tăng lãi suất tiếp theo của Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) hiện đang có nhiều ý kiến khác nhau. ING dự đoán việc tăng lãi suất sẽ diễn ra vào tháng 10/2026, trong khi Bank of America lại cho rằng tháng 06 có khả năng cao hơn—và thậm chí không loại trừ khả năng xảy ra ngay trong tháng 04 nếu đồng yên mất giá nhanh. Các chuyên gia của BofA dự báo lãi suất cuối cùng có thể đạt 1.5% vào cuối năm 2027.
Tuy nhiên, một số chuyên gia cảnh báo rằng ngay cả những dự báo này có thể vẫn chưa đủ. Với lãi suất tại Mỹ vẫn trên mức 3.5% còn BOJ chỉ mới ở 0.75%, khoảng cách lãi suất vẫn quá lớn để đồng yên có thể hồi phục đáng kể. Để ngăn đà giảm của đồng yên, BOJ có thể sẽ phải nâng lãi suất lên ít nhất 1.25-1.5%, đồng thời Mỹ cũng cần tiếp tục hạ lãi suất—đây là kịch bản khó xảy ra trong thời gian tới.
Nhật Bản hiện đang gặp nhiều khó khăn, vừa phải cân bằng giữa việc mất giá của đồng tiền và nguy cơ khủng hoảng nợ. Brooks cảnh báo: “Hiện ở Nhật Bản chưa có sự đồng thuận chính trị để siết chặt chính sách tài khóa. Đồng yên có thể còn mất giá thêm trước khi điều này xảy ra.”
Thị trường toàn cầu sẽ cần phải chú ý đến những biến động do Nhật Bản tạo ra trong những tháng tới.
